سندروم گیلن باره نوعی بیماری نادر است و جزو بیماری های خود ایمنی حساب میشود.در این مطلب از با بیماری سندروم گیلن باره و راه های تشخیص و درمانش بیشتر آشنا میشوید.
بیماری گیلن باره چیست ؟
سندروم گیلن باره یک بیماری خودایمنی نادر و جدی است که میتواند روی هر قسمت از سیستم عصبی خارج از مغز و نخاع تاثیر بگذارد. به این بخش «سیستم عصبی محیطی» می‌گویند. یک بیماری خودایمنی باعث میشود سیستم ایمنی بدن به گروه‌های خاصی از سلول‌های سالم حمله کرده و آنها را از بین ببرد.
در سندروم گیلن باره، سیستم ایمنی به غلاف میلین اعصاب محیطی حمله می‌کند. غلاف‌های میلین، آکسون‌های اعصاب را می‌پوشانند و به آنها در انتقال پیام‌ها کمک می‌کنند. در بعضی موارد، سندروم گلین باره به خود آکسون‌ها هم حمله می‌کند.
این آسیب از ارسال اطلاعات خاص اعصاب مانند احساس لمس به نخاع و مغز جلوگیری می‌کند. این امر باعث احساس بی‌حسی میشود. علاوه بر این، مغز و نخاع دیگر نمی‌توانند سیگنال‌ها را به بدن منتقل کنند که منجر به ضعف عضلات میشود. هر کسی که بدون علت مشخص احساس سوزن سوزن شدن و ضعف دارد، باید در اسرع وقت تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرد.
این اختلال معمولا چند روز یا چند هفته پس از عفونت دستگاه تنفسی یا دستگاه گوارش ظاهر میشود. جراحی یا واکسیناسیون به‌ندرت میتواند سندرم گیلن باره را تحریک کند. اخیرا گزارش شده که پس از آلودگی به ویروس زیکا، افرادی دچار این سندروم شده‌اند. این روزها پژوهشگران در حال تحقیق هستند و معتقدند که ممکن است سندرم گیلن باره پس از عفونت کووید 19رخ دهد.
علائم و نشانههای گیلن باره
سندرم گیلن باره اغلب با گزگز و ضعف از پاها شروع میشود و به بالای بدن و بازوها گسترش می‌یابد. تقریبا در 10 درصد افراد مبتلا به این اختلال، علائم از بازوها یا صورت شروع می‌شوند. با پیشرفت این سندورم، ضعف عضلانی میتواند به فلج تبدیل شود. علائم سندرم گیلن باره ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خارش، احساس سوزن شدن در انگشت‌های دست، انگشت‌های پا، مچ پا یا مچ دست
- ضعف در پاها که به قسمت بالاتنه گسترش می‌یابد
- راه رفتن ناپایدار یا ناتوانی در راه رفتن یا بالا رفتن از پلهها
- مشکل در حرکات صورت، از جمله گفتار، جویدن یا بلعیدن
- دوبینی یا ناتوانی در حرکت دادن چشم‌ها
- درد شدید یا گرفتگی عضله که بیشتر در شب پدید می‌آید
- مشکل در کنترل مثانه یا عملکرد روده
- ضربان قلب سریع
- فشار خون کم یا زیاد
- مشکلات تنفسی
افراد مبتلا به سندرم گیلن باره معمولا مهمترین مراحل ضعف خود را طی 2 هفته پس از شروع علائم تجربه می‌کنند. اگر در انگشت‌های پا یا انگشت‌های دست خود گزگز خفیفی دارید که به نظر می‌رسد در حال گسترش یا بدتر شدن است، حتما به پزشک مراجعه کنید. اگر هر کدام از علائم زیر را دارید، فورا به اورژانس مراجعه کنید:
- سوزن سوزن شدنی که از پاها یا انگشت‌های شما شروع می شود، سپس به سمت بالای بدن حرکت می‌کند.
- سوزن سوزن شدن یا ضعف که به سرعت در حال گسترش است.
- مشکل گرفتگی نفس یا تنگی نفس هنگام صاف خوابیدن
- حس خفگی در هنگام قورت دادن بزاق
در بخوانید : علت گزگز انگشتان دست و پا ؛ درمان گزگز انگشت در خانه
علت بیماری گیلن باره
کسی نمی‌تواند با اطمینان بگوید که چیزی مثل ویروس زیکا موجب گیلن باره میشود یا خیر. بعضی از بیماریها سلول‌های عصبی شما را تغییر می‌دهند، بنابراین سیستم ایمنی این سلول‌ها را تهدید تشخیص میدهد. معمولا چند روز یا چند هفته بعد از سرماخوردگی، ویروس معده یا آنفولانزا علائم گیلن باره ظاهر می‌شوند.
در موارد نادر، جراحی و واکسیناسیون هم ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کنند. حتی به نظر می‌رسد آلوده‌شدن به نوعی باکتری به‌نام کامپیلوباکتر (campylobacter) هم ممکن است موجب گیلن باره شود. در این شرایط سیستم ایمنی به سلول‌های عصبی حمله می‌کند و توانایی ارسال پیام به مغز ضعیف میشود. درنتیجه عضلات نمی‌توانند به پیام‌های عصبی پاسخ دهند و مغز پیام‌های کمتری به بدن می‌فرستد.
انواع سندروم گیلن باره
در حال حاضر پژوهشگران انواع مختلفی از سندروم گیلن باره را کشف و شناسایی کردهاند. اما یک فرد مبتلا ممکن است نشانههایی از دو یا چند نوع را بهطور همزمان داشته باشد؛ همین مساله گاهی تشخیص نوع آنها برای یک دکتر مغز و اعصاب را با پیچیدگیهایی همراه میسازد. مهمترین انواع این بیماری عبارتست از:
- پلی رادیکولونوروپاتی التهابی حاد دمیلینه کننده ( AIDP ): از جمله علائم این نوع ضعف عضلانیست که از پایین پا شروع شده و با ضعف اعصاب مغزی و درگیری سیستم اتونوم همراه است. این نوع در اروپا و آمریکای شمالی رایجتر است.
- سندرم میلر فیشر: در این نوع از سندروم گیلن باره فلج و بی حسی معمولا از چشم شروع شده و با راه رفتن ناپایدار همراه است. این نوع در آسیا رایجتر است. این نوع در مردان بیشتر از زنان رواج داشته و بیشتر در فصل بهار رخ میدهد.
- اختلال آکسونی حرکتی حاد ( AMAN ): ضعف عضلانی شدید بدون بی حسی و بدون درگیری اعصاب مغزی دیده میشود. به این نوع سندرم فلج کننده چینیها نیز گفته شده و در آسیا و آمریکای مرکزی و جنوبی بیشتر دیده میشود.
- نوروپاتی آکسونی حسی و حرکتی حاد ( AMSAN ): ضعف عضلانی همراه با بی حسی دیده میشود. این نوع در چین، ژاپن و مکزیک رایجتر است.
- حلقی-گردنی-بازویی: در این نوع ضعف عضلانی در صورت، گردن، شانه ها و گلو حس میشود.
عوارض و علائم
از جمله اولین و بارزترین نشانهها و علائم سندرم گیلن باره سوزنی شدن پاها و وجود ضعف در آنهاست. این نشانهها میتواند از پاها شروع شده و در تمام بدن گسترش یابد. البته گاهی ضعف و سوزنی شدن از بازوها نیز شروعی میشود. در موارد حاد این مشکلات کم کم باعث فلج کل بدن میشود. این علائم میتواند به مدت ۲ تا ۴ هفته روند صعودی داشته باشد. متخصصین معتقدند زمانی که گزگز شدن دست و پا را مشاهده کردید باید حتما به دکتر مراجعه کنید.
اما جدای از نشانههای اولیه، سندروم گیلن باره علائم و عوارض بسیاری دارد که در ادامه به تک تک آنها اشاره خواهیم کرد:
- سوزنی شدن انگشتان دست و پا، مچ دست و پا
- ضعف در پاها که به سمت بالا کشیده میشود
- عدم توانایی در راه رفتن و بالا و پایین رفتن از پلهها و برقراری تعادل هنگام قدم برداشتن
- مشکل در عضلات چشم و بینایی و بروز دوبینی یا عدم توانایی در حرکت چشم
- ایجاد مشکل در صحبت کردن، جویدن و بلع به دلیل ناتوانی در حرکات صورت
- دشواری تنفس
- دردهای شدید و گرفتگی عضلات شبانه
- بالا رفتن ضربان قبل و فشار خون
- ناتوانی در کنترل مثانه و روده
تشخیص گیلن باره
تشخیص این بیماری بر اساس علائم و آزمایش‌های عصب‌شناسی انجام میشود. ممکن است پزشک برای رد سایر بیماری‌های مشابه گیلن باره آزمایش‌هایی را تجویز کند، از جمله:
- نمونه‌برداری از نخاع: نمونه‌ای از مایع مغزی‌نخاعی گرفته میشود. در این روش یک سوزن وارد کمر میشود و مقدار کمی از مایع مغزی‌نخاعی برداشته و آزمایش میشود. هدف اصلی این آزمایش پیداکردن علائم سایر بیماری‌های مشابه سندرم گیلن باره است.
- الکترومیوگرافی یا ای.ام.جی (EMG): این آزمایش شامل ۲ بخش مطالعه هدایت عصبی و الکترومیوگرافی سوزنی است. در این آزمایش سلامت و عملکرد اعصاب و عضلات شما بررسی میشود. از آنجایی که در سندرم گیلن باره اعصاب آسیب می‌بیند، انجام این آزمایش به تشخیص سندرم گیلن باره کمک می‌کند.
روش های درمان
سندرم گیلن باره یک اختلال التهابی خودایمنی است که خودبه‌خود برطرف میشود. با این حال، هر کسی که به این بیماری مبتلا باشد، باید برای مراقبت دقیق در بیمارستان بستری شود. علائم میتوانند به سرعت بدتر شده و در صورت عدم درمان، کُشنده باشند. در موارد شدید، بیماران ممکن است به فلج کامل بدن مبتلا شوند. اگر فلج بر دیافراگم یا عضلات قفسه سینه تاثیر بگذارد و از تنفس مناسب جلوگیری کند، این وضعیت میتواند تهدیدکننده زندگی باشد.
هدف از درمان سندروم گیلن باره، کاهش شدت حمله سیستم ایمنی و پشتیبانی از عملکردهای بدن (از جمله عملکرد ریه) است. درمان میتواند شامل پلاسمافرز و ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG) باشد:
1. پلاسمافرز (تبادل پلاسما)
سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی تولید می‌کند، یعنی پروتئین‌هایی که به طور معمول به باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر مواد مضر خارجی حمله می‌کنند. سندرم گیلن باره زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به اعصاب سالم سیستم عصبی شما حمله می‌کنند.
هدف از پلاسمافرز این است که آنتی‌بادی‌های حمله‌کننده به اعصاب از خون حذف شوند. در این روش، از یک دستگاه برای خارج کردن خون از بدن استفاده میشود. این دستگاه آنتی‌بادی‌ها را از خون خارج می‌کند و دوباره خون را به بدن شما برمی‌گرداند.
2. ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG)
ایمونوگلوبولین حاوی آنتی‌بادی‌های طبیعی و سالم است. دوزهای بالای ایمونوگلوبولین میتواند به مهار آنتی‌بادی‌های ایجادکننده سندرم گیلن باره کمک کند.
پلاسمافرز و ایمونوگلوبولین داخل وریدی به یک اندازه موثر هستند. این شما و پزشک‌تان هستید که تصمیم می‌گیرید از کدام روش درمانی استفاده کنید.
3. سایر درمان‌ها
بیماران مبتلا به سندروم گیلن باره معمولا دچار بی‌حرکتی می‌شوند، گاهی نیز درد زیادی دارند، در نتیجه، برای تسکین درد و جلوگیری از لخته شدن خون به شما دارو داده میشود. همچنین احتمالا کار درمانی و فیزیوتراپی هم پیشنهاد می‌گردد. در مرحله حاد بیماری، مراقبان به طور دستی دست‌ها و پاهای شما را حرکت می‌دهند تا انعطاف‌پذیر باشند. به منظور تقویت عضلات و بازگشت به طیفی از فعالیت‌های زندگی روزمره، درمانگران در بعضی موارد، مثل لباس پوشیدن هم به بیمار کمک می‌کنند.
روند بهبودی بیماری گیلن باره
دوره نقاهت برای سندرم گیلن باره میتواند طولانی باشد، اما بیشتر افراد بهبود می‌یابند. به طور کلی، علائم برای 2 تا چهار هفته قبل از تثبیت شدن بدتر می‌شوند. سپس بهبودیِ افراد میتواند از چند هفته تا چند سال طول بکشد، اما بیشتر افراد در طی 6 تا 12 ماه بهبود می‌یابند. حدود 80 درصد افراد مبتلا میتوانند در طی 6 ماه به طور مستقل راه بروند و 60 درصد نیز قدرت عضلانی منظم خود را در مدت یک سال بازیابی می‌کنند.
البته برای بعضی از از افراد، زمان بهبودی بیشتر طول میکشد. تعداد کمتری از افراد مبتلا به سندرم گیلن باره بعد از سه سال هنوز هم ضعف دارند. حدود 3 درصد که علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند، سال‌ها پس از درمان هم علائمی مثل ضعف و سوزن سوزن شدن در بدن آنها باقی می‌ماند.
آیا بیماری گیلن باره باعث مرگ میشود ؟
موارد شدید گیلن باره ممکن است چالش‌های ادامه‌داری داشته باشد. ممکن است برای فعالیت‌های طبیعی روزانه مثل حمام‌کردن، غذاخوردن و لباس‌پوشیدن به کمک دیگران نیاز داشته باشید. شاید پزشک برای بهبود قوای شما فیزیوتراپی را تجویز کند. همچنین بعضی افراد برای مواجهه با استرس‌های روانی ناشی از علائم بیماری به مشاور نیاز دارند. این بیماری به‌خودی‌خود به مرگ منجر نمی‌شود اما بدون درمان مناسب، عوارض آن ممکن است کشنده باشد.
عوارض بیماری گیلن باره
سندرم گیلن باره بر اعصاب شما تاثیر می‌گذارد. از آنجا که این سندرم اعصاب، حرکات و عملکردهای بدن شما را کنترل می‌کنند، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- مشکلات تنفسی: ضعف یا فلج میتواند به ماهیچه‌هایی برسد که تنفس شما را کنترل می‌کنند. در حقیقت، این مشکل یک عارضه بالقوه کشنده است. حداکثر 22 درصد مبتلایان به سندرم گیلن باره در هفته اول که برای معالجه در بیمارستان بستری هستند، برای نفس کشیدن به طور موقت به دستگاه نیاز دارند.
- بی‌حسی: بی‌حسی یکی از عوارض بعد از گیلن باره است. اکثر افراد مبتلا به این سندروم به طور کامل بهبود می‌یابند یا فقط ضعف اندک، بی‌حسی یا گزگز در آنها باقی می‌ماند.
- مشکلات قلب و فشار خون: نوسانات فشار خون و ریتم نامنظم قلب (آریتمی‌های قلبی) از عوارض جانبی رایج سندرم گیلن باره است.
- درد: یک سوم افراد مبتلا به این سندروم، درد عصبی شدیدی را تجربه می‌کنند که ممکن است با دارو کاهش یابد.
- مشکلات روده و مثانه: ممکن است تنبلی روده و احتباس ادرار از سندرم گیلن باره ناشی شود.
- لخته شدن خون: افرادی که به دلیل سندرم گیلن باره بی‌حرکت هستند، در معرض خطر ایجاد لخته خون قرار می‌گیرند. تا زمانی که نتوانید به طور مستقل راه بروید، ممکن است مصرف داروهای رقیق‌کننده خون و پوشیدن جوراب‌های ساپورت توصیه شوند.
- زخم: بی‌تحرک بودن شما را در معرض خطر ایجاد زخم بستر قرار میدهد. تغییر مکان مکرر به جلوگیری از این مشکل کمک می‌کند.
بی‌حسی، درد، مشکلات تنفسی یا قلبی، مشکلات روده و مثانه و ایجاد زخم بستر از عوارض گیلن باره است.علائم سندرم گیلن باره به طور قابل توجهی خطر عوارض جدی طولانی‌مدت را افزایش می‌دهند. همچنین به ندرت ممکن است مبتلایان در اثر عوارضی مانند سندرم دیسترس تنفسی و حملات قلبی، فوت کنند.
پاسخ به سوالات
بسیاری از افراد به دنبال پاسخ سولات خود در مورد سندروم گیلن باره هستند. اما به شما پیشنهاد میکنیم در مورد این بیماری و سایر بیماریها به سراغ نظرات پزشکان و متخصصان بروید. در ادامه به ۳ سوال پر تکرار در مورد سندروم گیلن باره پاسخ میدهیم. پاسخ این پرسشها میتواند زوایای نهان این بیماری را برای شما مشخص کند.
آیا بیماری گیلن باره خطرناک است ؟
سندروم گیلن باره به خودی خود خطر مرگ را بههمراه ندارد و میزان خطرات این بیماری با مراجعه به موقع پزشک و شروع درمان میتواند کمتر شود. علاوه بر این عواملی مانند سن پیشرفت بیماری، شدت پیشرفت بیماری و کند بودن روند بهبودی آن در طولانی مدت، استفاده طولانی مدت از تنفس مصنوعی و ابتلای فرد به پنومونی و لخته خون میتوانند باعث ایجاد خطرات جدی برای بیمار شوند.
آیا واکسن کرونا باعث ابتلا به سندرم گیلن باره میشود ؟
سوال مهم دیگری که به تازگی برای افراد پیش آمده است ارتباط بین بیماری گیلن باره و کرونا است؛ چراکه در برخی از موارد نادر دیده شده که فرد پس از دریافت واکسن کرونا شرکت جانسون اند جانسون، به سندروم گیلن باره مبتلا شده است. اما پژوهشگران معتقدند بروز بیماری پس از دریافت واکسن کرونا کاملا تصادفی بوده است و تزریق واکسن خطری در رابطه با ابتلا به این بیماری ندارد.
روند بهبودی بیماری گیلن باره چقدر طول میکشد ؟
روند بهبودی حدود ۸۰ درصد افراد مبتلا به سندروم گیلن باره پس از مراجعه بهموقع به دکتر مغز و اعصاب ۶ تا ۱۲ ماه است. ۳۰ درصد مبتلایان نیز تا ۳ سال عوارض بعد از گیلن باره را به همراه دارند. حدود ۳ درصد نیز با عود علائم تا ۳ سال روبرو می‌شوند.
تفاوت ام اس با گیلن باره
گیلن باره و ام.اس (MS) هر دو بیماری‌های عصبی و خودایمنی هستند که در آنها سیستم ایمنی به میلین سلول‌های عصبی حمله می‌کند. البته به‌رغم شباهت‌هایشان، بیماری‌های یکسانی نیستند. هرکدام از این بیماریها به بخش‌های متفاوتی از سیستم عصبی حمله می‌کنند. بیماری ام.اس سیستم اعصاب مرکزی مثل مغز و نخاع را درگیر می‌کند، ولی بیماری گیلن باره به سیستم اعصاب محیطی مثل اعصاب مربوط به عضله، پوست و قلب آسیب می‌زند.
عوامل مختلفی در ایجاد بیماری ام.اس نقش دارند، از جمله:
- عفونت‌هایی مثل هرپس و کلامیدیا؛
- ژن؛
- کمبود شدید ویتامین دی (D)؛
- سیگارکشیدن.
نکات پایانی
اگر علائمی مثل درد، ضعف عضلانی، بی‌حسی یا مورمورشدن دست و پا را دارید، به پزشک مراجعه کنید. سندرم گیلن باره گاهی با علائم شدیدی مثل مشکلات تنفسی و تغییر فشار خون یا ضربانی قلب همراه است و حتی موجب مرگ میشود. اما خوشبختانه درمان علائم موجب بهبود بیماری خواهد شد.