خواص بادرنجبویه که نام علمی آن ملیسا است و از خانوادهی نعناع است برای سلامتی بسیار زیاد و باورنکردنی است.در ادامه این مطلب از با تمامی خواص بادرنجبویه و روش های مصرف آن آشنا خواهید شد.
گیاه بادرنجبویه با نام علمی officinalisMellissa با نام انگلیسی Balm یا Dracocephalum (Lemon balm) و از تیره نعناع یا Lamiaceae گیاهی علفی، گلدار، یکساله یا چندساله است. این گیاه معطر (بویی شبیه به لیمو) در زیستگاه خود بین 50 تا 100 سانتیمتر رشد میکند. برگهای سبز، پهن و تخممرغی شکل با سطح ناصاف و لبههای دندانهدار از مشخصات ظاهری اصلی گیاه بادرنجبویه است. گلهای گیاه در ناحیه فوقانی و در زاویه برگها شکل میگیرند. غنچههای بادرنجبویه در ابتدا زرد و پس از شکوفا شدن به گلهای سفید مایل به صورتی یا بنفش تبدیل میشوند. میوه به صورت چهار قسمتی پس از اتمام عمر گل به وجود میآید. بذرهای باریک و تیره بادرنجبویه تنها راه تکثیر و ازدیاد گیاه هستند.
بادرنجبویه، بادرشبی، فرنجمشک، کروان، گل حنا، ترنجان، بادرنگبویه، وارنگ بو یا وارانوو از اسامی رایج این گیاه در نقاط مختلف ایران است. در اروپا گلهای بادرنجبویه را سر اژدها مینامند که دلیل این نام شباهت شکل گلها به سر اژدهاست.
بادرنجبویه انواع مختلفی دارد که دو نوع آن در ایران شناخته شده است. اندازه برگها و رنگ گلها این دو گونه بادرنجبویه را از هم جدا میکند. در برخی از شهرهای ایران بادرنجبویه برگ کوچک را مانند سبزی خوردن مصرف میکنند و به آن ترنجان میگویند. گلهای گونهای از این گیاه سفید و دیگری صورتی مایل به بنفش است.
زیستگاه اصلی گیاه بادرنجبویه شرق مدیترانه، جنوب و مرکز اروپا، بخشهایی از ترکیه و ایران است. این گیاه دارویی بیشتر در نواحی شمالی ایران، ارتفاعات تهران، آذربایجان شرقی و غربی و نواحی شمال شرقی میروید. بادرنجبویه به صورت خودرو در مناطق کوهستانی، کنار جادهها، پای دیوارها، حاشیه باغها، زیر سایه درختان جنگل و تا ارتفاع 1800 متری مشاهده میشود. این گیاه دارویی زنبورهای عسل را به خود جذب میکند. نام علمی بادرنجبویه یعنیMelissa در یونان باستان به معنای عسل بوده است.
امروز به منظور بهرهبرداری بیشتر از بادرنجبویه برای تولید عسل، استفاده طبی و تزئینی این گیاه را در باغها و زمینهای کشاورزی پرورش میدهند. کشورهای آلمان، چک، اسلواک، هلند، بلغارستان و مجارستان از معروفترین تولیدکنندگان بادرنجبویه اهلی شده در دنیا هستند.
از قدیم پرورش یا برداشت گیاه بادرنجبویه در بین مردم جهان مرسوم بوده است. نام این گیاه در منابع مکتوب قدیمی یونان بارها تکرار شده است؛ حتی در میان داروهای گیاهی در قرون وسطی بادرنجبویه بیشترین محبوبیت را داشته است. بسیاری از حکیمان طب سنتی دنیای باستان به تاثیر این گیاه دارویی در درمان مشکلات قلبی و گوارشی پرداختند. ابو علی سینا به سبب خواص بسیار خوب این گیاه روی قلب و عروق آن را مفرح قلب نامیده است. جالب است بدانید که احادیث زیادی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار در مورد فواید درمانی گیاه بادرنجبویه موجود است. در مکارم الاخلاق، جلد 1 به نقل از پیامبر اسلام (ص) نوشته شده است: «بادرنجبویه از گیاهان بهشتی است.»
گیاه بادرنجبویه نیز مانند نعناع، پونه، آویشن و کاکوتی دارای طبع گرم و خشک است. همه گیاهان مربوط به خانواده نعناعها مزاج گرم و خشک دارند.
از مواد موثر این گیاه داروهایی برای درمان ناراحتیهای عصبی و همچنین برای مداوای بیماریهای معده، مُسکنها، داروهای درمان اختلالات گوارشی، مشکلات قلبی و سردردهایی با منشاء عصبی و اضطراب، ضدویروسها، ضدباکتری، ضداسپاسم، ضدنفخ و آرامبخش ساخته شده است. در برخی کشورها مردم از تنتور بادرنجبویه به عنوان آرامبخش استفاده میکنند. مواد موثره بادرنجبویه به همراه مواد موثره سنبلالطیب اثردرمانی یکدیگر را تشدید میکنند.
اندامهای هوایی گیاه بهخصوص برگها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در گونههای مختلف متفاوت است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را “سیترونالل” (23 تا 53 درصد) تشکیل میدهد. ترکیبات دیگر اسانس بادرنجبویه شامل: “سیترال”، “ژرانیول”، “لینالول” و” استات اوگنول” است. اسانس به مقدار بسیار کم حاوی موادی نظیر”اسید رزماری”، اسیدهای فنولیکیک کربنه و فالونوئید است.
خواص بادرنجبویه برای عفونت زنان
بادرنجبویه گیاهی با سابقهی طولانی در درمان عفونتهای زنان است. این گیاه دارای خواص ضد میکروبی، ضد قارچی و ضد التهابی است که میتواند به طور موثر در درمان عفونتهای مختلف از جمله عفونتهای مجاری ادراری، عفونتهای قارچی واژن و عفونتهای رحمی مفید باشد.
خواص بادرنجبویه برای تخمدان
برخی از خواص بادرنجبویه برای تخمدان که در منابع طب سنتی ذکر شده است، عبارتند از:
- تنظیم هورمونها: بادرنجبویه میتواند به تنظیم هورمونهای زنانه، بهویژه استروژن و پروژسترون، کمک کند. این امر میتواند به بهبود علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و سایر مشکلات هورمونی مرتبط با تخمدان کمک کند.
- کاهش درد: بادرنجبویه دارای خواص ضد درد و ضد التهابی است. این امر میتواند به کاهش درد ناشی از کیست تخمدان، اندومتریوز و سایر مشکلات تخمدان کمک کند.
- بهبود باروری: بادرنجبویه همچنین میتواند به بهبود باروری در زنان کمک کند. این امر به دلیل اثرات آن بر تنظیم هورمونها، افزایش جریان خون به رحم و تخمدان، و تقویت تخمکها است.
خواص بادرنجبویه در قاعدگی
بادرنجبویه گیاهی با طبع گرم و خشک است که فواید متعددی برای زنان، به خصوص در دوران قاعدگی، دارد. برخی از این خواص عبارتند از:
- کاهش درد و گرفتگی عضلات: بادرنجبویه بهدلیل خاصیت ضد التهابی و ضد اسپاسم، میتواند به طور قابل توجهی درد و گرفتگی عضلات رحم را در دوران قاعدگی تسکین دهد.
- تنظیم چرخهی قاعدگی: بادرنجبویه با هورمونها تعامل دارد و میتواند به تنظیم چرخهی قاعدگی و رفع مشکلاتی مانند تاخیر در قاعدگی یا خونریزی نامنظم نیز کمک کند.
- کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS): بادرنجبویه میتواند علائم ناخوشایند PMS مانند نوسانات خلقی، اضطراب، افسردگی، سردرد و نفخ را تا حد زیادی کاهش دهد.
- کاهش خونریزی: بادرنجبویه میتواند به انقباض عضلات رحم کمک کند و در نتیجه، خونریزی قاعدگی را تا حدی کاهش دهد.
خواص بادرنجبویه برای مغز
بادرنجبویه فواید بسیاری هم برای مغز و اعصاب به ارمغان میآورد. برخی از مهمترین این خواص عبارتند از:
- تقویت حافظه و تمرکز: بادرنجبویه با دارا بودن آنتیاکسیدانها و ترکیبات مفید، به تقویت حافظه و تمرکز کمک میکند. همچنین، این گیاه با افزایش جریان خون در مغز، به بهبود عملکرد شناختی و یادگیری نیز یاری میرساند.
- کاهش اضطراب و استرس: بادرنجبویه بهعنوان یک آرامبخش طبیعی شناخته میشود که میتواند اضطراب، استرس و تنش عصبی را بهطور قابلتوجهی کاهش دهد. این خاصیت بادرنجبویه بهدلیل وجود ترکیباتی مانند اسید رزمارینیک و اوژنول در آن است که اثرات ضد اضطرابی دارند. (مطالعهی محتوای «۱۰ مکمل غذایی مناسب برای کاهش اضطراب» هم میتواند در این زمینه برایتان مفید باشد.)
- بهبود کیفیت خواب: این گیاه با ترویج آرامش و رفع تنش عصبی، به شما در داشتن خوابی عمیق و راحت یاری میرساند.
- کاهش علائم آلزایمر: برخی مطالعات نشان دادهاند که بادرنجبویه میتواند در کاهش علائم آلزایمر نیز موثر باشد. این گیاه با مهار آنزیم استیل کولین استراز، از تخریب سلولهای مغزی و پیشرفت بیماری آلزایمر جلوگیری میکند.
- افزایش قدرت تفکر: بادرنجبویه با افزایش جریان خون در مغز و تقویت حافظه، به افزایش قدرت تفکر و تمرکز هم کمک میکند.
- کاهش سردردهای عصبی: از عصاره یا روغن بادرنجبویه نیز میتوان بهصورت موضعی برای درمان سردردهای عصبی کمک گرفت. استشمام عطر بادرنجبویه نیز برای درمان سردرد مفید است.
خواص بادرنجبویه برای قلب
بادرنجبویه از دیرباز برای درمان بیماریهای مختلف از جمله مشکلات قلبی عروقی مورد استفاده قرار میگرفته است. برخی از خواص بادرنجبویه برای قلب عبارتند از:
- تقویت عضلات قلب و افزایش گردش خون بهدلیل داشتن ترکیبات فلاونوئیدی و آنتی اکسیدانی
- کاهش فشار خون
- افزایش سطح کلسترول خوب (HDL) و کاهش سطح کلسترول بد (LDL)
- پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی مانند سکته و حملهی قلبی
خواص بادرنجبویه برای سلامت پوست و درمان آکنه
بادرنجبویه به دلیل دارا بودن خواص ضد التهابی، ضد میکروبی، آنتیاکسیدانی و ضدعفونیکننده میتواند به سلامت پوست و درمان آکنه کمک کند. این گیاه با تنظیم چربی پوست، پاکسازی منافذ و مبارزه با باکتریهای مولد آکنه، در بهبود جوشهای صورت نیز موثر است.
شما میتوانید برای بهبود پوست خود، از این گیاه دارویی بهصورت دمنوش، ماسک، صابون و یا روغن بهصورت موضعی استفاده کنید. البته به خاطر داشته باشید که قبل از استفاده از بادرنجبویه، تست حساسیت انجام دهید و در صورت بارداری، شیردهی و یا مصرف داروهای خاص، با پزشک خود مشورت کنید.
خواص بادرنجبویه برای معده
مطالعات متعددی نشان دادهاند که بادرنجبویه میتواند بهطور موثر علائمی مانند نفخ، درد معده و سوء هاضمه را تسکین دهد. این اثرات به احتمال زیاد بهدلیل ترکیبات موجود در بادرنجبویه مانند رزمارینیک اسید، سیترال، سیترونلول، لینالول، ژرانیول و بتا کاریوفیلن است که خاصیت ضد اسپاسم و ضد التهابی دارند.
خواص بادرنجبویه برای سودا
در طب سنتی از عرق بادرنجبویه برای درمان بسیاری از بیماریها، از جمله مشکلات مربوط به سودا، استفاده میشود. این گیاه بهدلیل خاصیت مسهل بودن، میتواند به دفع سودا از بدن از طریق ادرار و مدفوع کمک کند و افسردگی، اضطراب، وسواس، بیخوابی، لکهای پوستی و سردرد ناشی از سودا را بهبود ببخشد.
خواص دمنوش بادرنجبویه برای خوشبویی دهان
بادرنجبویه دارای طعم مطبوعی است از اینرو بهعنوان خوشبوکنندهی دهان و برای سلامت لثه نیز مفید است. این گیاه بهدلیل خواص ضد میکروبی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی که دارد میتواند از رشد باکتریهای مضر دهان که باعث تشکیل پلاک و بوی بد دهان میشوند جلوگیری نماید و از التهاب لثهها بکاهد.
برای خوشبو کردن دهانتان با گیاه بادرنجبویه میتوانید دمکرده آن را بنوشید یا بهعنوان دهانشویه استفاده کنید تا حس تمیزی و سلامت در دهانتان ایجاد شود.
خواص بادرنجبویه برای عفونت
بادرنجبویه بهدلیل داشتن ترکیباتی مانند سیترال و لیمونن، خواص ضدعفونیکننده، ضدباکتریایی و ضدقارچی قوی دارد و میتواند به مبارزه با عفونتهای مختلف در بدن مثل عفونتهای مجاری ادراری، گوارشی، دهانودندان و پوست کمک کند. همچنین بادرنجبویه میتواند به تقویت سیستم ایمنی بدن نیز کمک نماید و به این ترتیب بدن را در برابر عفونتها مقاومتر کند.
خواص بادرنجبویه برای لاغری
اگر از اضافه وزن رنج میبرید و بهدنبال یک نوشیدنی برای بالا بردن سوختوساز بدنتان هستید، دمنوش بادرنجبویه، برایتان مناسب است. این دمنوش خوشعطر و خوشطعم، کالری بسیار کمی دارد و با افزایش متابولیسم، کاهش اشتها، چربیسوزی، سمزدایی بدن، بهبود عملکرد گوارش و کاهش اضطراب و استرس به تناسب اندام شما کمک میکند.
خواص بادرنجبویه برای ریه
بادرنجبویه برای درمان تورم طولانی مدت ( التهاب ) مجاری تنفسی در ریهها ( برونشیت مزمن ) موثر و مفید است. استفاده از عرق بادرنجبویه تنگی نفس و سرفههای مزمن را بهبود میبخشد.
خواص بادرنجبویه برای خواب
از شناخته شده ترین خواص بادرنجبویه اثر آرام بخشی آن است. بادرنجبویه تنها یا با ترکیب با گیاه سنبالطیب برای درمان بیخوابی و اضطراب مفید است. بادرنجبویه در بهبود کیفیت خواب، کاهش علائم بیخوابی و اختلالات خواب به ویژه در دوران یائسگی بسیار موثر است. با مصرف دمنوش بادرنجبویه به علت داشتن خواص آرامبخشی میتوانید خواب بهتری داشته باشید. برای رفع بیخوابیهای شبانه قبل از خواب یک یا دو فنجان از دمنوش لاغری بادرنجبویه استفاده کنید.
خواص بادرنجبویه برای کبد
گیاه بادرنجبویه یا ملیسا با از خارج کردن سموم از کبد به حفظ سلامتی آن کمک میکنند. کمک می کند. گیاه بادرنجبویه می تواند منجر به کاهش چربیهای کبد میشود.
بادرنجبویه ظرفیت چربی، کلسترول و تری گلیسرید را تنظیم می کند. بیماری کبد چرب غیر الکلی ناشی از التهاب، قند خون بالا و چربی است. بادرنجبویه با فعال کردن آنزیمهایی که اسیدهای چرب را تجزیه میکنند، به درمان بیماری کبد چرب کمک میکند. بادرنجبویه همچنین فعالیت گلبولهای سفید و سیتوکینهای التهابی را در کبد کاهش میدهد.
خواص بادرنجبویه برای میگرن
گیاه بادرنجبویه یا ملیسا از گذشته به علت داشتن خاصیت آرام بخشي كاربرد دارد و عطر ليمو مانند آن سبب كاهش دردهاي ناشي از ميگرن و سردردهاي تنشي ميشود. تأثيرات ضدويروس و ضددرد بادرنجبويه نه تنها براي مقابله با حملات ميگرن مفيد است، بلكه در بهبود عفونتهاي ويروسي كه معمولاً سبب سردردهاي شديد ميشود نيز مؤثر خواهد بود.
برای درمان میگرن میتوان از بادرنجبویه به صورت دمنوش استفادهدکرد. برای تهیه دمنوش بادرنجبویه باید ۱/۵ تا ۴/۵ گرم از برگ هاي خشك بادرنجبویه را در ۱۵۰ ميلي ليتر آب بجوشانيد، سپس صاف كرده و تا سه فنجان از این دمنوش را روزانه بنوشيد.
بادرنجبویه دارویی برای درمان تبخال
اگرچه امروز پمادها و داروهایی برای درمان و کاهش دفعات بروز تبخال وجود دارد، میتوان از روشهای طبیعی، موثر و بیخطر نیز بهره برد. عصاره گلهای بادرنجبویه تاثیر بالایی در بهبود تبخال دارد. مطالعات نشان دادهاند که استفاده موضعی از عصاره، روغن، دمنوش یا پماد بادرنجبویه، 4 تا 5 مرتبه در روز و در محل تبخال علائم را کاهش میدهد و روند بهبودی را تسریع میکند. این گیاه دارویی دارای اثرات ضد ویروسی و ضدالتهابی بالایی است؛ در نتیجه برای درمان زگیل تناسلی هم ممکن است موثر باشد.
بادرنجبویه برای دندان درد
خواص ضد دردی و ضدالتهابی بادرنجبویه باعث شده است تا از آن به صورت گیاهی موثر برای کاهش درد دندان استفاده کنند. در طب سنتی همواره برای درمان انواع درد استفاده از بادرنجبویه را توصیه میکردند. این گیاه دارویی علاوهبر خاصیت آرامبخشی درد را در بدن هدف قرار میدهد و آن را بهبود میبخشد. روش استفاده از بادرنجبویه برای کاهش درد دندان به این صورت است که یک قاشق چایخوری از پودر گیاه را در میان پارچهای کوچک یا دستمال کاغذی قرار بدهید و روی دندان بگذارید. استفاده موضعی از روغن رقیق شده بادرنجبویه روی محل درد نیز میتواند برای تسکین درد بسیار موثر باشد.
بادرنجبویه میتواند برای بیماری آرتریت روماتوئید مفید باشد
آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی شایعترین نوع آرتروز خود ایمنی است. این عارضه در اثر اختلال در دستگاه ایمنی بدن رخ میدهد و مفاصل کوچک و ضعیف بدن مانند مچ دستها، زانوها و مفاصل انگشتان را درگیر میکند. امروز مصرف داروهای گیاهی از جانب بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی در حال افزایش است. گیاه بادرنجبویه یکی از داروهای گیاهی مورد توجه بیماران مبتلا به روماتیسم است. طبع گرم و خشک و خاصیت ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی گیاه بادرنجبویه موجب شده است تا از قدیم به صورت طبیعی برای بهبود بیماری آرتریت روماتوئید و کاهش دردهای آن توصیه شود.
خواص دمنوش بادرنجبویه برای سرماخوردگی
بادرنجبویه با خواص ضد التهابی، ضد ویروسی و ضد باکتریایی خود میتواند بهعنوان یک راهکار طبیعی برای درمان سرماخوردگی، سرفه و تب نیز مفید باشد. این گیاه با تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش التهاب، مبارزه با ویروسها و باکتریها و همچنین بهبود کیفیت خواب، به تسریع روند بهبودی سرماخوردگی کمک میکند. بادرنجبویه همچنین حاوی ویتامین C است و میتواند باعث برطرفشدن گرفتگی بینی، آسم، آنفولانزا و سایر اختلالات تنفسی شود.
طرز تهیه دمنوش بادرنجبویه
برای درست کردن دمنوش بادرنجبویه میتوانید مراحل زیر را طی کنید:
مواد لازم:
- ۱ قاشق چای خوری برگ بادرنجبویه خشک (معادل ۱.۵ گرم)
- ۱ فنجان آب جوش (معادل ۲۵۰ میلی لیتر)
- عسل یا نبات (اختیاری)
مراحل تهیه دمنونش بادرنجبویه:
- آب را به جوش بیاورید.
- برگ های بادرنجبویه را در قوری بریزید.
- آب جوش را به قوری اضافه کنید و درب آن را بگذارید.
- به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دمنوش را دم کنید.
- دمنوش را از صافی عبور داده و در فنجان بریزید.
- در صورت تمایل، عسل یا نبات را به دمنوش اضافه کنید و میل بفرمایید.
نکاتی برای مصرف دمنوش بادرنجبویه:
- میتوانید از برگهای تازه بادرنجبویه نیز استفاده کنید. برای این کار، ۲ قاشق غذاخوری برگ تازه بادرنجبویه را به جای ۱ قاشق چایخوری برگ خشک استفاده کنید.
- اگر طعم دمنوش بادرنجبویه را دوست نداشتید، میتوانید آن را با دمنوشهای دیگر مانند دمنوش نعناع یا بابونه مخلوط کنید.
- دمنوش بادرنجبویه را میتوانید تا ۳ بار در روز مصرف کنید.
فواید عرق بادرنجبویه
گیاه بادرنجبویه یکی از گیاهان دارویی است که خواص درمانی متعددی دارد و طبع آن در طب سنتی گرم و خشک است.
عرق بادرنجبویه میتواند به متعادل ساختن فشار خون کمک کند. از فواید عرق بادرنجبویه برای دستگاه گوارش میتوان به مواردی مانند درمان زخم روده و زخم معده، بهبود و درمان بواسیر، مفید برای هضم غذا، رفع نفخ معده و دلپیچه، دفع سموم معده، مفید برای رفع بوی بد دهان، درمان یبوست بسیار مزمن و تقویت کنندهای بسیار موثر برای کبد اشاره کنیم.
عرق بادرنجبویه برای درمان بسیاری از مشکلات پوستی از جمله آکنه، التهاب غدد لنفاوی، پف دور چشم، پاک کنندگی زخمها، بهبود و درمان گزیدگی نیش حشرات بسیار موثر است. همچنین عرق بادرنجبویه برای درمان و رفع کچلی و ریزش مو در زنان استفاده شده است. از عرق بادرنجبویه برای اکسیژنرسانی و گردش خون بهتر در پوست کف سر نیز بسیار مفید و موثر است.
از دیگر فواید عرق بادرنجبویه به مواردی مانند بهبود مشکلات قلبی، آرامش مغز و اعصاب، بهبود مشکلات تنفسی، بهبود خواب و کمک به لاغری و کاهش وزن سریع اشاره کرد.
مضرات بادرنجبویه
گیاه بادرنجبویه نیز مانند سایر گیاهان دارویی تا زمانی که به اندازه استفاده شود خطر و مشکلی ندارد. وقتی گیاه بادرنجبویه از طریق دهان مصرف شود می تواند باعث عوارض جانبی از جمله افزایش اشتها، حالت تهوع، استفراغ، درد شکمی، سرگیجه و خس خس سینه شود. زمانی که از بادرنجبویه به صورتی موضعی استفاده شود ممکن است باعث تحریک پذیری و علائم دل درد شود.
از گیاه بادرنجبویه در طول بارداری یا دوران شیردهی نباید مصرف کنید. با توجه به فعالیت ضد تیروئیدیبادرنجبویه، این گیاه نباید توسط افراد مبتلا به اختلالات تیروئیدی مصرف شود. افرادی که داروهایی مانند داروهای اعصاب و روان مصرف می کنند، نباید از گیاه بادرنجبویه استفاده کنند. بادرنجبویه میتواند باعث خواب آلودگی شود و نباید توسط افرادی که با ماشین کار را رانندگی میکنند، مصرف شود.
تداخلات دارویی گیاه بادرنجبویه
• با داروهای تیروئیدی مثل داروی کم کاری تیروئید “لووتیروکسین” در دوزهای بالا به خاطر خاصیت ضد تیروکسینی آن تداخل دارد.
• گیاه بادرنجبویه با مهار غلظت سروتونین با داروهای ضد افسردگی تداخل ایجاد میکند.
• بادرنجبویه ممکن است فشار داخل چشم را افزایش بدهد و همین باعث کاهش اثرات داروهای گلوکوم میشود.